استارتاپ یونیکورن چیست ؟ بررسی ویژگی ها و مسیر تبدیل شدن به آن

استارتاپ یونیکورن به شرکت نوپایی اطلاق می شود که ارزش گذاری آن به بیش از یک میلیارد دلار رسیده باشد. این اصطلاح در سال 2013 توسط آیلین لی، سرمایه گذار خطرپذیر آمریکایی، ابداع شد تا به ندرت و خاص بودن چنین شرکت هایی اشاره کند، مشابه موجود افسانه ای اسب تک شاخ که در افسانه ها نادر و خاص است.

ویژگی های اصلی استارتاپ های یونیکورن

• ارزش گذاری بالا: ارزش این شرکت ها از مرز یک میلیارد دلار عبور کرده است.
• مالکیت خصوصی: اغلب این شرکت ها هنوز وارد بازار بورس نشده اند و به صورت خصوصی اداره می شوند.
• رشد سریع: با بهره گیری از نوآوری های فناورانه و مدل های کسب وکار جدید، به سرعت در بازار رشد می کنند.
• حوزه های فعالیت: بیشتر در زمینه های فناوری، خدمات مالی و خرده فروشی دیجیتال فعالیت دارند.
• مدل کسب وکار B2C: حدود 62٪ از این شرکت ها به صورت مستقیم با مصرف کننده نهایی در ارتباط هستند.

اصطلاحات مرتبط با استارتاپ یونیکورن

سونیکورن (Soonicorn): استارتاپ هایی که در آستانه رسیدن به ارزش یک میلیارد دلار هستند.

دکاکورن (Decacorn): شرکت هایی با ارزش گذاری بیش از 10 میلیارد دلار.

هکتوکورن (Hectocorn): شرکت هایی با ارزش گذاری بیش از 100 میلیارد دلار.

نحوه ارزش گذاری استارتاپ ها

ارزش گذاری استارتاپ با کسب وکارهای سنتی تفاوت دارد. برخلاف شرکت های بالغ که بر اساس سودآوری ارزیابی می شوند، استارتاپ ها اغلب بر پایه ی ایده، نوآوری، تیم، بازار هدف، پتانسیل رشد، مهارت نیروی انسانی، و میزان جذب سرمایه مورد ارزیابی قرار می گیرند.

ارزش گذاری یک استارتاپ، به ویژه در مراحل اولیه، بیشتر بر اساس آینده پژوهی و تحلیل پتانسیل رشد انجام می شود، نه بر اساس سود فعلی. به همین دلیل دستیابی به ارزش یک میلیارد دلار و تبدیل شدن به یک استارتاپ یونیکورن، فرایندی پیچیده و دشوار است.

در ادامه، مهم ترین روش های رایج برای ارزش گذاری استارتاپ ها آورده شده است:

1. روش کارت امتیازدهی (Scorecard Method)

مناسب برای: استارتاپ های مراحل ابتدایی
در این روش، استارتاپ براساس فاکتورهایی مانند:

• کیفیت تیم مدیریتی

• بزرگی بازار هدف

• قدرت رقابت پذیری

• میزان تمایل سرمایه گذاران

• مدل کسب وکار

• بازخورد مشتریان
  ارزیابی می شود. به هر عامل امتیازی داده می شود و در نهایت مجموع این امتیازات مبنای ارزش گذاری استارتاپ قرار می گیرد.

2. روش هزینه بازتأسیس (Cost-to-Duplicate)

مناسب برای: استارتاپ هایی که قصد فروش یا ارزیابی در شرایط بحرانی دارند
در این روش، هزینه ای که برای راه اندازی مجدد یک استارتاپ مشابه نیاز است، محاسبه می شود. این شامل هزینه نیروی انسانی، زیرساخت، اجاره، فناوری، سرورها و... می شود. سپس میزان ضرر یا سود از این رقم کم یا اضافه می شود تا به یک عدد نهایی برسند.

3. روش دیو برکس (Dave Berkus Method)

مناسب برای: استارتاپ های پیش راه اندازی (pre-revenue)
این روش که توسط یکی از سرمایه گذاران برجسته سیلیکون ولی طراحی شده، پنج عامل را برای تخمین ارزش لحاظ می کند:

• ایده و نوآوری

• نمونه اولیه محصول

• کیفیت تیم مدیریتی

• استراتژی ورود به بازار

• جذب سرمایه یا شبکه توزیع
  هر کدام از این عوامل تا سقف 500 هزار دلار می توانند به ارزش استارتاپ اضافه کنند. این روش بیشتر شهودی و تجربی است و برای گرفتن دید کلی مناسب است، نه تحلیل مالی دقیق.

نکته تکمیلی:

در بسیاری از موارد، تحلیل گران و سرمایه گذاران برای دقت بیشتر، ترکیبی از چند روش فوق را به کار می گیرند و میانگین می گیرند تا به عددی منطقی برسند. چراکه هیچ کدام از این روش ها به تنهایی کامل نیستند و ممکن است تحت تأثیر خطا یا پیش داوری قرار بگیرند.

همچنین عوامل محیطی مانند شرایط اقتصادی کشور، سطح بلوغ اکوسیستم استارتاپی، و دسترسی به سرمایه خارجی نیز نقش مهمی در ارزش گذاری نهایی دارند.

استارت اپ یا 11 شتاب دهنده کسب و کار در ایران

وضعیت جهانی استارتاپ یونیکورن

تا سال 2024، بیش از 1200 استارتاپ یونیکورن در سراسر جهان شناسایی شده اند. در فرانسه نیز تا ژانویه 2025، 54 شرکت به این سطح از ارزش گذاری دست یافته اند.

نقدها و چالش ها

برخی از کارشناسان معتقدند که تمرکز بیش از حد بر روی ارزش گذاری می تواند منجر به حباب های اقتصادی شود و ارزش واقعی شرکت ها را پنهان کند. همچنین، برخی از استارتاپ های یونیکورن ممکن است با استفاده از شرایط خاص سرمایه گذاری، ارزش گذاری خود را بیش از حد واقعی نشان دهند.

استارتاپ های یونیکورن ساخته شده توسط ایرانیان خارج از کشور

اگرچه تاکنون استارتاپ یونیکورنی در داخل ایران شکل نگرفته، اما ایرانیان مهاجر توانسته اند در خارج از کشور کسب وکارهایی بسازند که ارزش آن ها از مرز یک میلیارد دلار گذشته است. در ادامه، سه نمونه برجسته از این استارتاپ ها معرفی می شود:

1. Databrick

تأسیس: 2013

مؤسس: علی قدسی

حوزه فعالیت: هوش مصنوعی و داده

Databricks بستری هوشمند برای مدیریت داده و هوش مصنوعی ارائه می دهد و تاکنون به بیش از 5000 شرکت خدمات داده محور ارائه کرده است. ارزش این شرکت اکنون بیش از 43 میلیارد دلار برآورد می شود.

2. SoundHound

تأسیس: 2005

مؤسس: کیوان مهاجر

حوزه فعالیت: تشخیص صدا

SoundHound شرکتی فعال در حوزه فناوری صوتی است که توسط کیوان مهاجر در آمریکا پایه گذاری شد. این شرکت در سال 2015 بیش از 260 میلیون کاربر داشت و اکنون ارزش آن حدود 75 میلیارد دلار اعلام شده است.

3. ApplyBoard

تأسیس: 2015

مؤسسان: سه برادر ایرانی مقیم کانادا

حوزه فعالیت: خدمات پذیرش تحصیلی

ApplyBoard پلتفرمی است که به دانشجویان بین المللی کمک می کند از دانشگاه های انگلیسی زبان پذیرش بگیرند. این شرکت اکنون در بیش از 110 کشور فعالیت دارد و یکی از استارتاپ های پیشروی کانادا به شمار می رود.

این تنها نمونه ای از استارتاپ های یونیکورنی هستند که توسط ایرانیان در خارج از کشور ساخته شده اند. بی شک تعداد آن ها بیشتر است و نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می کنند.

5 استارتاپ برتر جهان (2024)

ایالات متحده با بیش از 650 استارتاپ یونیکورن، بزرگ ترین زیست بوم استارتاپی جهان را دارد. پس از آن، چین با 169 و هند با حدود 70 یونیکورن در رتبه های بعدی قرار دارند. انگلستان و آلمان نیز به عنوان قطب های اروپایی، در جایگاه چهارم و پنجم هستند. رشد سریع چین و هند نشان می دهد که رقابت جهانی در حال جابجایی از غرب به شرق است.

1. Miro

حوزه: مدیریت پروژه دیجیتال

ارزش: 43 میلیارد دلار

Miro یک ابزار همکاری آنلاین است که تیم ها می توانند با آن وظایف، پروژه ها و فرآیندها را در یک فضای مشترک مدیریت کنند. به ویژه در دورکاری و تیم های بین المللی بسیار کاربردی شده است.

2. OpenAI

حوزه: هوش مصنوعی

محصولات شاخص: ChatGPT، Sora

ارزش: 43 میلیارد دلار

OpenAI با تمرکز بر توسعه هوش مصنوعی مولد، تبدیل به یکی از تأثیرگذارترین استارتاپ های جهان شده است. ابزارهایی مانند ChatGPT و Sora مرزهای تعامل انسان و ماشین را جابه جا کرده اند.

3. Chime

حوزه: فین تک و بانکداری دیجیتال

ارزش: 43 میلیارد دلار

Chime با ارائه خدمات بانکی ساده و بدون شعبه، تحول بزرگی در بانکداری خرد ایجاد کرد. هرچند توسعه جهانی اش با محدودیت هایی مواجه شد، اما در آمریکا به یکی از پیشروهای فین تک تبدیل شده است.

4. Epic Games

حوزه: بازی و موتور بازی سازی

ارزش: 40+ میلیارد دلار

سازنده بازی های پرطرفداری مانند Fortnite و موتور Unreal Engine. Epic Games نه تنها در صنعت گیم، بلکه در توسعه متاورس و پلتفرم های اجتماعی آینده نگر نیز نقش آفرین است.

5. SpaceX

حوزه: فناوری فضایی و اینترنت ماهواره ای

مؤسس: ایلان ماسک

ارزش تقریبی: ده ها میلیارد دلار

SpaceX با پروژه هایی مانند استارلینک و هدف نهایی سفر به مریخ، بلندپروازانه ترین استارتاپ حال حاضر دنیاست. این شرکت همزمان در حوزه حمل ونقل فضایی، اینترنت جهانی و سکونت فرازمینی فعالیت دارد.

این استارتاپ ها نشان می دهند که نوآوری می تواند از مدیریت تیم ها تا سفر به فضا را در بر بگیرد. ترکیب فناوری پیشرفته، ریسک پذیری بالا و سرمایه گذاری هوشمند، رمز موفقیت آن هاست. روند رشد کشورهایی مانند چین و هند هم نشان می دهد آینده استارتاپی جهان بیش از همیشه چندقطبی خواهد بود.

انواع استارت آپ و ویژگی های آن

وضعیت استارتاپ های یونیکورن در ایران

در حال حاضر، هیچ استارتاپ یونیکورنی (با ارزش بیش از یک میلیارد دلار) به صورت رسمی در داخل ایران وجود ندارد. با این حال، پتانسیل های قابل توجهی در کشور برای رسیدن به این سطح دیده می شود؛ اما موانع ساختاری، سیاسی و اقتصادی مانع این رشد شده اند.

دیجیکالا: یک فرصت از دست رفته

دیجیکالا به عنوان یکی از بزرگ ترین استارتاپ های ایران، می توانست سال ها پیش تبدیل به یک یونیکورن شود. اگر این شرکت امکان گسترش به بازارهای منطقه ای مانند ترکیه، کشورهای حاشیه دریای خزر و کشورهای عربی را داشت، ارزش آن می توانست فراتر از یک میلیارد دلار برود. اما تحریم های بین المللی، محدودیت در ارتباطات خارجی، نبود سرمایه گذاری خارجی و سیاست گذاری های ناکارآمد داخلی این فرصت را از آن گرفتند.

تپسی و اسنپ: گرفتار در مرزهای محدود

استارتاپ هایی مانند اسنپ و تپسی نیز پتانسیل رشد منطقه ای داشتند، اما آن ها نیز به دلیل محدودیت در گسترش بین المللی، تنها در بازار داخلی باقی مانده اند. اگر امکان فعالیت در بازارهای دیگر وجود داشت، قطعاً ارزش گذاری آن ها بسیار بالاتر از وضع فعلی بود.

خروج استارتاپ های نوپا از اکوسیستم

برخی استارتاپ های آینده دار مانند ریحون، چیلیوری و ... نتوانستند در اکوسیستم ایران باقی بمانند و به مرور جای خود را به رقبایی دادند که یا از حمایت دولتی برخوردار بودند یا موفق به جذب سرمایه گذار خارجی شده بودند.

دلایل اصلی عدم شکل گیری یونیکورن در ایران

• تحریم های اقتصادی و فناوری
• نبود سرمایه گذار خارجی و جسور
• سیاست گذاری های ناپایدار و ناهماهنگ
• محدودیت در گسترش منطقه ای و جهانی
• عدم وجود زیرساخت های بین المللی برای نقل و انتقال مالی

با این حال، امید زنده است

علی رغم همه چالش ها، اکوسیستم استارتاپی ایران همچنان زنده است. جوانان ایرانی در حال راه اندازی کسب وکارهایی هستند که هرچند در مقیاس محدود، اما ارزش آفرین و نوآورانه اند. کسب وکارهایی مانند کرفس (در حوزه سلامت دیجیتال)، جاباما (گردشگری)، دیوار (مارکت پلیس) و فرانش (آموزش آنلاین) از جمله نمونه هایی هستند که با مدل های بومی شده و تلاش خلاقانه به رشد رسیده اند.

اگر روزی بستر مناسب برای جذب سرمایه، تعامل جهانی و آزادی اقتصادی در ایران فراهم شود، بدون شک استارتاپ های ایرانی نیز می توانند در میان یونیکورن های منطقه و جهان قرار بگیرند.